Het laatste PIRLS-onderzoek, een vijfjaarlijks onderzoek naar leerlingenprestaties in begrijpend lezen, vertoont geen positieve resultaten. De leesvaardigheid van leerlingen, gemeten door internationaal gestandaardiseerde tests, blijft dalen.
“We lijken in een perfecte storm te zijn terechtgekomen: zowel in het onderwijs als in de brede samenleving staan alle knipperlichten op rood”, ziet Lieven Boeve, directeur-generaal van Katholiek Onderwijs Vlaanderen. “Maar ook in een storm moet er gestuurd worden: onze pedagogische begeleiding versterkt haar initiatieven om begrijpend lezen te stimuleren, en we verwachten dat de overheid nu eindelijk het lerarentekort en de kansarmoede doortastend aanpakt.”
De resultaten van PIRLS 2021 liggen in lijn met de landen rondom ons, maar de tendensen zijn in Vlaanderen nog sterker uitgesproken. De impact van een andere thuistaal en kansarmoede is in Vlaanderen groter dan in onze buurlanden, waardoor de ongelijkheid vooral toeneemt. We zijn bezorgd over de grote groep lezers die het basisniveau niet meer lijkt te halen, maar ook over de steeds kleiner wordende groep van sterke lezers.
Het onderwijs bevindt zich in een perfecte storm waarbij heel wat maatschappelijke uitdagingen op school samenkomen, zo wijst PIRLS ook uit. Het aantal leerlingen dat met honger op school toekomt is geëxplodeerd naar een recordhoogte. De thuisomgeving is minder stimulerend om te lezen dan in de landen waarmee we ons vergelijken. Ouders blijken zelf niet graag te lezen en er zijn minder boeken thuis. Op school wordt het tekort aan leraren maandelijks groter. Onderzoek van Kristof De Witte over onze eigen IDP-toetsen toont aan dat dat effectief leidt tot leervertraging. De leraren die er zijn hebben volgens PIRLS onvoldoende zelfvertrouwen in het organiseren van een krachtige, effectieve lees- en leeromgeving en koesteren lagere verwachtingen voor leerlingen.
De trends zijn niet nieuw. Daarom versterkt de pedagogische begeleiding van Katholiek Onderwijs Vlaanderen al enkele jaren het leesonderwijs. In ons nieuwe begeleidingsplan (2022-25) drijven we de inspanningen op om de ambities geformuleerd in ons actieplan begrijpend lezen (2018) te realiseren. In ‘Zin in Leren! Zin in Leven!’, het leerplan voor het basisonderwijs, krijgt de vaardigheid begrijpend lezen een plaats in alle leergebieden. We willen de leestijd omhoog, een krachtige leesomgeving in alle klassen, en dit al vanaf de kleuterschool. De pedagogische begeleidingsdienst investeert in professionalisering van leraren in effectieve leesdidactiek, het delen van voorbeelden van goede praktijk, samenwerking met wetenschappelijk onderzoek en wil inzetten op doorgedreven en doortastend beleid op alle niveaus, waaronder sterk onderwijskundig leiderschap. Geen sinecure in tijden van besparingen. We willen ook verbeteren wat beter moet: in het begeleidingsaanbod meer prioriteit maken van begrijpend lezen, intensieve trajecten aanbieden aan lerarenteams en voorrang geven aan scholen met grotere ondersteuningsnoden, die we proactief opsporen op basis van data.
Van de overheid verwachten we dat ze haar duit in het zakje doet. Hoeveel impact hebben leraren op de leerprestaties van hun kinderen wanneer ze het met te weinig collega’s moeten doen? We vragen doortastende maatregelen, zoals het verbreden van de instroom (onderwijsassistenten, bachelors en masters), en het beter begeleiden van startende leraren. We dringen ook aan op het flexibeler vormgeven van loopbanen en schoolorganisatie: directies kunnen hun leraren op hun sterktes en interesses uitspelen en lesgeven wordt een teamgebeuren vanuit collectieve verantwoordelijkheid, in plaats van de leraar die vaak geïsoleerd voor de klas staat. De kansenongelijkheid, die in PIRLS 2021 zeer prominent naar voor komt, vraagt een aanpak over verschillende beleidsdomeinen heen. Enkel het correct toekennen van werkingsmiddelen aan de scholen maakt het voor onderwijs mogelijk daarin een rol te spelen. Middelen voor begeleiding en professionalisering van leraren geïntegreerd en duurzaam voorzien in plaats van de versnippering van vandaag, geeft leraren de expertise en het zelfvertrouwen die ze daarvoor nodig hebben.
“Deze wijdvertakte crisis bieden we enkel het hoofd wanneer alle partners samenwerken”, besluit Lieven Boeve. “Leraren moeten voelen dat zij er niet alleen voor staan: een overheid die samenwerkt en investeert, schoolbesturen en directies die hen steunen en samenwerkingskansen en professionaliseringsruimte geven, lerarenopleidingen die de lat hoog leggen, begeleidingsdiensten die prioriteiten stellen en nabij ondersteunen, uitgeverijen die kwaliteitsvolle leermiddelen ontwikkelen… de onderwijsketting verdraagt geen zwakke schakel.”
