Voor het eerst in jaren valt er goed nieuws te noteren over de kwaliteit van het Vlaamse onderwijs. Uit de jaarlijkse IDP-toetsen van Katholiek Onderwijs Vlaanderen blijkt voor het eerst een stijging in de prestaties van leerlingen in het zesde leerjaar voor zowel Nederlands, Wiskunde, Wetenschappen & Techniek als Mens & Maatschappij. Dat stellen Kristof De Witte en Letizia Gambi, onderzoekers van de KU Leuven, vast na analyse van de resultaten. Daarnaast bereikten de sterkste presteerders opnieuw hun niveau van 2021.
“Sinds de wake-upcall in 2016 is het onderwijs niet blijven stilzitten. Schoolteams en pedagogische begeleiding sloegen de handen in elkaar om de onderwijskwaliteit opnieuw te verhogen in moeilijke omstandigheden, zoals de coronacrisis en het lerarentekort”, zegt Lieven Boeve, directeur-generaal van Katholiek Onderwijs Vlaanderen. “Deze positieve resultaten zijn bemoedigend, maar mogen ons niet in slaap wiegen. Onderwijskwaliteit voor alle leerlingen blijft een prioriteit en een werk van lange adem. We hebben nog een weg af te leggen.”
“Ons onderwijs ging de voorbije jaren door heftig weer. Denk aan de covid-19 pandemie, de lerarentekorten of de mentale problemen bij veel leerlingen.” zegt Kristof De Witte, onderwijseconoom aan KU Leuven. “Om het onderwijs door deze storm te leiden, zijn er meerdere bakens uitgezet. Een aantal van deze bakens spelen op lange termijn en moeten nog volop geïmplementeerd worden. Desalniettemin zorgt de aandacht voor deze interventies voor een groeiende consensus onder alle actoren dat ons onderwijs terug haar oude glans moet krijgen. Dit lijkt nu al zijn vruchten af te werpen.”
In de analyses van de trends is 2019, als laatste jaar voor de coronacrisis, het referentiejaar. Aan die scores zitten de IDP-resultaten nog niet. De toetsscores zijn in 2023 wel merkelijk beter dan in 2022. Bijna alle grafieken tonen voor het eerst een opwaartse knik.
Waar leerlingen in 2022 voor begrijpend lezen nog dertien maanden leervertraging hadden, is dit gedaald naar acht maanden in 2023. Voor ‘afronden, schatten en schattend rekenen en lengte, omtrek en oppervlakte’ daalde de leervertraging van zeven maanden in 2022 tot vijf maanden. Voor ‘techniek’ is er een sterke verbetering met een leervertraging die opliep tot zes maanden in 2022 en daalde naar 3,6 maanden in 2023. Ook voor de toetsen van ‘hoofdrekenen, meten en metend rekenen met tijd en geld en interpreteren van grafieken’, ‘natuur’ en ‘ruimte’, die sinds 2021 worden afgenomen, zien we een gelijkaardig patroon. De enige uitzondering is ‘luistervaardigheid’, dat een extra daling vertoont.
Voor de leergebieden ‘technologie’, ‘schattend rekenen’ en ‘natuur’ is ook de leervertraging tegenover 2021 goedgemaakt. De prestaties van de sterkste presteerders dalen niet langer, en halen zelfs voor alle leergebieden behalve luistervaardigheid minstens het niveau van 2021. Voor de zwakste presteerders zien we nog steeds een verschil met de resultaten van 2021 bij zowel ‘begrijpend lezen’, ‘afronden, schatten en schattend rekenen en lengte, omtrek en oppervlakte’, ‘luistervaardigheid’ en ‘hoofdrekenen, meten en metend rekenen met tijd en geld en interpreteren van grafieken’.
Eveneens hoopgevend is dat de sociaal-economische status van de leerlingpopulatie een kleinere invloed heeft op de schoolresultaten. De Witte en Gambi stellen vast dat het opleidingsniveau van de moeder bij begrijpend lezen niet meer bepalend is. Het thuis niet spreken van het Nederlands is dat nog wel, maar ook dat effect is afgenomen.
“Uit de laatste PIRLS-studie bleek dat leraren omwille van de dalende resultaten en negatieve beeldvorming steeds meer aan zichzelf beginnen twijfelen en niet zeker zijn of ze nog wel de competenties hebben om de dalende onderwijsresultaten tegen te gaan”, zegt Lieven Boeve. “Deze resultaten tonen aan dat leraren net wél het verschil kunnen maken. Ik hoop dat dit IDP-onderzoek voor hen een aanmoediging kan zijn om op de ingeslagen weg naar betere resultaten voor alle leerlingen voort te gaan.”
De pedagogische begeleidingsdienst van Katholiek Onderwijs Vlaanderen ondersteunt scholen in specifieke doelstellingen, zoals effectieve didactiek en kwaliteitsontwikkeling. Daarbij zijn wetenschappelijk onderzoek en beschikbare data zoals IDP, leerlingresultaten en data rond het gebruik van leerplannen essentiële leidraden. Die aanpak is geïntegreerd binnen de generieke ondersteuning die de professionaliteit van het hele schoolteam stimuleert.
“We merken de voorbije jaren een grote interesse voor alle professionaliseringsinitiatieven rond effectieve didactiek en het monitoren van leerlingresultaten met het oog op kwaliteitsverbetering”, zegt Anne Verhoeven, teamverantwoordelijke basisonderwijs van Katholiek Onderwijs Vlaanderen. “Scholen voelen die urgentie. Voor onze pedagogische begeleiding vormt dat urgentiebesef een excellente basis om vanuit onze visie op kwaliteitsvol onderwijs gestaag te werken aan verdere professionalisering.”
Voor begrijpend lezen schakelde Katholiek Onderwijs Vlaanderen een versnelling hoger. Via het traject 'Wil jij betere lezers?' analyseren en optimaliseren meer dan dertig scholen de visie op lezen, de motiverende leesomgeving, de krachtige leesdidactiek, het brede leesnetwerk en de monitoring.
Naast een bibliotheek met illustraties en praktijkvoorbeelden bij de leerplandoelen op de website van Zin in Leren! Zin in Leven!, het leerplan voor het katholiek basisonderwijs, lanceerde Katholiek Onderwijs Vlaanderen dit schooljaar een maandelijkse nieuwsbrief met sterke praktijkvoorbeelden ‘uit het werkveld’. Met ondertussen meer dan 15.000 lezers opnieuw een initiatief dat ondersteunend werkt.
Ook de IDP-toetsen zelf spelen een centrale rol in de ondersteuning van scholen. Meteen na de afname van de toets krijgt elke leraar een samenvatting en handvatten om de datageletterdheid van elk lid van het schoolteam aan te scherpen. De samenvatting gaat uitgebreid in op het verschil in scores tussen de eenvoudige en meer complexe leerinhouden en maakt de resultaten voor doelen van het leerplan Zin in leren! Zin in leven! zichtbaar.
IDP-gebruikers komen terecht op de respectievelijke themapagina’s op de PRO.-site boordevol inzichten en materialen voor een krachtige didactische aanpak: een zevenpuntenprogramma voor begrijpend lezen, een tienpuntenprogramma voor leesvertraging, sleutels voor effectieve didactiek wiskunde, stappenplannen voor Frans, aanpak van brede basiszorg op school, inzetten van beschikbare data bij schoolbeleid… elke themapagina biedt scholen recente wetenschappelijke inzichten op een heldere en integrale manier.
Een schoolteam kan vanuit de IDP-resultaten inzoomen op een bepaald thema. Hiertoe biedt de pedagogische begeleiding vooral teamgerichte professionalisering aan rond deelthema’s (vanuit een onderdeel van het leerplan, elementen van brede basiszorg, differentiatie…) en bestaan lerende netwerken waarbij (klas-)praktijken mét effect gedeeld worden onder leraren, zorgcoördinatoren en directies.
Sven Van Grembergen, directeur Basisschool Ursulinen Mechelen: “Voor ons dragen klasobservaties, LVS-toetsen en leerstoftoetsen bij aan het beeld dat we ons vormen over de kennis en kunde van elke individuele leerling. De IDP-toetsen zeggen ons iets over het aanbod op schoolniveau. Jaarlijks bekijken wij met een team leerkrachten van de onthaalklas tot het zesde leerjaar de IDP-resultaten en maken we een actieplan op voor het volgende schooljaar. In de vorige IDP-toetsen scoorden we in bijna alles boven het Vlaamse gemiddelde, maar we merkten dat de luistervaardigheid van onze leerlingen niet voldoende vooruit was gegaan. Daarom hebben we dit schooljaar sterk ingezet op lees- en luisterstrategieën, van de onthaalklas tot en met het zesde leerjaar. De leesstrategieën worden door elke leraar aangepast voor de specifieke klasgroep. De analyse van de IDP-testen zal uitwijzen of de acties voldoende effectief waren. Tussentijdse metingen leren ons alvast van wel. De data analyseren en er een concreet actieplan aan verbinden geeft ons een houvast voor onze onderwijskwaliteit.”
De interdiocesane proeven (IDP) zijn de gestandaardiseerde toetsen die leerlingen op het einde van het zesde en het vierde leerjaar in het katholiek onderwijs maken. Ze toetsen onder meer de leergebieden Nederlands, wiskunde, Frans, Wetenschappen & Techniek en Mens & Maatschappij. Dankzij de resultaten van deze proeven kunnen lagere scholen hun interne kwaliteitsontwikkeling aanscherpen, ondersteund door de pedagogische begeleiding van Katholiek Onderwijs Vlaanderen. Door de resultaten van de voorbije jaren met elkaar te vergelijken, konden onderwijseconomen Kristof De Witte en Letizia Gambi trends analyseren op leerling- en schoolniveau.
Samenvatting: https://feb.kuleuven.be/research/les
Eerdere IDP-analyses:
- IDP 2020-1: coronacrisis leidt tot half jaar leerverlies en vergroot ongelijkheid tussen leerlingen
- IDP 2020-2: sluiting basisschool leidt tot leervertraging voor Nederlands
- IDP 2021: leerprestaties tijdens coronacrisis tonen gemengde resultaten
- IDP 2022: onderwijskwaliteit daalt waar er leraren tekort zijn
