Coronacrisis leidt tot half jaar leerverlies en vergroot ongelijkheid tussen leerlingen
“In de analyses gaan we na in welke mate de scores op de toetsen in 2020 anders waren dan in de vijf voorgaande jaren. Na controle voor schoolkenmerken, kenmerken van de leerlingpopulatie in het zesde leerjaar, leraarkenmerken en testscores zoals gemeten op de proeven in het vierde leerjaar, halen de leerlingen die in 2020 deelnamen aan de IDP-proeven gemiddeld lagere testscores in vergelijking met eerdere groepen”, zegt Kristof De Witte, onderwijseconoom aan de KU Leuven. “Samengevat geven de resultaten aan dat de coronacrisis en het sluiten van de scholen leidde tot significante leerverliezen en een substantiële toename van onderwijsongelijkheid.”
“We vermoedden eind vorig schooljaar al dat de coronacrisis de ongelijkheid tussen leerlingen zou uitvergroten”, zegt Lieven Boeve, directeur-generaal van Katholiek Onderwijs Vlaanderen. “Dit is daar de bevestiging van. Maar de diepgaande analyse leert ons dat de algemene prestaties sterker achteruit zijn gegaan dan de eerste resultaten toonden. Dankzij dit onderzoek kunnen we de gevolgen van de coronacrisis beter inschatten. Laat ons nu samen volop inzetten op het wegwerken van die achterstand.”
Door de coronacrisis konden alle Vlaamse leerlingen een aanzienlijk deel van het schooljaar niet naar school. Gemiddeld stelden de onderzoekers een significant leerverlies van 0,25 standaarddeviaties vast. Dit betekent dat als we alle leerlingen volgens hun testscores zouden rangschikken, de leerling die de voorgaande jaren op het 50ste percentiel, en dus in het midden van deze verdeling stond, dit jaar 10 posities lager op de verdeling van 100 leerlingen zou staan.
De achteruitgang wordt geobserveerd in bijna alle leerdomeinen. Wetenschappen & Technologie ging het sterkst achteruit, met een daling van 0,33 standaarddeviaties (13 plaatsen achteruit op de verdeling van 100 leerlingen). Voor Frans daalden de leerprestaties met 0,30 standaarddeviaties (12 plaatsen). Ook Nederlands ging sterk achteruit met 0,29 standaarddeviaties (11 plaatsen). De testscores voor wiskunde daalden met 0,19 standaarddeviaties (7 plaatsen). Voor Mens & Maatschappij verschilden de resultaten niet merkbaar van vorige jaren.
“Deze geobserveerde effecten zijn vrij groot en economisch relevant. Eerdere literatuur gaf aan dat het verhogen van leerprestaties met 0,20 standaarddeviaties leidt tot gemiddeld 2,6% hogere jaarlijkse inkomens, tot 0,86% meer kans op werk, en overeenkomt met ongeveer de helft van wat een leerling op een schooljaar leert. Het effect van de coronacrisis is dus groter dan wat verwacht zou worden op basis van de gemiste schooltijd”, stellen onderzoekers Kristof De Witte en Joana Maldonado.
“Dit bewijst waarom de eerste weken in een schooljaar, zeker dit schooljaar, zo belangrijk zijn”, zegt Machteld Verhelst, pedagogisch directeur van Katholiek Onderwijs Vlaanderen. “Leraren stellen nu vast hoe groot de schade is bij hun eigen leerlingen en gaan niet zomaar over tot de orde van de dag. Door de doorlopende leerlijn van ‘Zin in Leren! Zin in Leven!’, het leerplan voor het katholiek basisonderwijs, kan dat op de lagere school vlotter worden rechtgetrokken. De leerlingen die afstudeerden uit het lager zitten nu in het eerste middelbaar en daar moeten we bijzondere aandacht voor hebben.”
“De resultaten tonen het belang van fysiek onderwijs aan. Onze scholen hebben grote stappen gezet en veel lessen getrokken uit het afstandsonderwijs van vorig schooljaar, maar dat kan dus niet zomaar in de plaats komen van fysiek onderwijs”, zegt Lieven Boeve. “Het opleggen van quarantaine of het verhogen van het pandemieniveau zijn beslissingen die uiterst weloverwogen moeten worden genomen, in het belang van onze leerlingen.”
Door de coronacrisis neemt de ongelijkheid in de samenleving toe. Het onderwijs ontsnapt daar niet aan. “Doordat de scholen gesloten waren tijdens de COVID-19 crisis, kan de thuissituatie van leerlingen sterker doorwegen in de leerlingprestaties”, zeggen De Witte en Maldonado. “We observeren in 2020 een grotere spreiding in de testscores voor Nederlands en wiskunde dan in de voorgaande jaren. De ongelijkheid steeg in 2020 binnen scholen met 17% voor wiskunde en 20% voor Nederlands. Tussen scholen nam de ongelijkheid toe met 7% voor wiskunde en 18% voor Nederlands.” De ongelijkheid binnen de scholen steeg dus sneller dan die tussen de scholen. Het leerverlies en de toename van ongelijkheid is het grootst in scholen met meer kwetsbare leerlingen en in een stedelijke context. “In meer verstedelijkte gebieden stellen we een sterkere daling van de wiskundescores vast, al is er geen merkbare correlatie voor Nederlands”, zeggen de onderzoekers.
“Door de coronacrisis verloor het onderwijs een deel van haar emanciperende kracht”, stelt Lieven Boeve vast. “Het komt er nu op aan om op klasniveau te identificeren waar de moeilijkheden liggen om extra bij te spijkeren. Dat gebeurt bij voorkeur tijdens de lesuren, om de kwetsbare leerlingen niet nog zwaarder te belasten dan nu al het geval zal zijn. Differentiatie is daarbij het sleutelwoord. Daarbovenop kunnen scholen, als ze dat noodzakelijk achten, ook intekenen op het initiatief van de herfst- en winterscholen.”
“Aangezien het zesde leerjaar net de groep van leerlingen is die het snelste terug (deeltijds) naar school mocht, reeds op het einde van de lageronderwijscarrière zitten, en aangezien de deelnemende scholen aan IDP een iets meer bevoorrechte leerlingpopulatie hebben dan het Vlaams gemiddelde, kunnen we veronderstellen dat dit een conservatieve schatting is van de echte leerverliezen voor alle Vlaamse leerlingen en scholen”, stelt Kristof De Witte.
“Onze pedagogische begeleidingsdienst maakt een prioriteit van het wegwerken van leerachterstand en de toegenomen ongelijkheid”, zegt Machteld Verhelst. “We vangen de vragen van al onze scholen op en ondersteunen ze zowel in het basisonderwijs als het secundair onderwijs met tools en methodieken om goede beginsituatieanalyses te maken, essentiële leerdoelen te selecteren, en differentiatievormen en remediëring uit te werken. Daarvoor ontwikkelden we recent al heel wat materiaal. Scholen zullen een tandje bijsteken om àlle leerlingen mee te krijgen, en kunnen daarvoor op onze hulp rekenen. Daarbij is ook het psychosociaal welzijn van de leerlingen een aandachtspunt.”
De interdiocesane proeven (IDP) zijn de gevalideerde toetsen die leerlingen op het einde van het zesde (en met uitzondering van vorig schooljaar ook het vierde) leerjaar in het katholiek onderwijs maken. Dankzij de resultaten van deze proeven kunnen lagere scholen hun interne kwaliteitsontwikkeling aanscherpen, ondersteund door de pedagogische begeleiding van Katholiek Onderwijs Vlaanderen. Door de resultaten van de voorbije zes jaar met elkaar te vergelijken, konden onderwijseconomen Kristof De Witte en Joana Maldonado de coronaschade opmeten bij de leerlingen. De toetsen van 2019 werden in 2020 opnieuw afgenomen.
